راز سر به مهر، توافق موقت ژنو

گزیده از کتاب ” راز سر به مهر ، کتاب اول ، توافق موقت ژنو ” .

گروه نویسندگان: دکتر محمدجواد ظریف ، دکتر علی‌اکبرصالحی، دکتر سید عباس عراقچی ، دکتر مجید تخت‌روانچی

مذاکرات مسکو[۹۱/۵/۲۹]بدون تردید شکست بالمناصفه بود. طرف ها که در استانبول توافق نموده بودند گام به گام برای حل مسئله ی هسته ای به سوی هم حرکت کنند، در پایان این نشست نشان دادند تنها می توانند گام به گام برای زمان بندی دیدارهای عادی و مذاکرات معمول در جهت تنظیم دستور نشست احتمالی به سوی هم قدم بردارند. البته عدم پیشرفت در گفتگوهای کارشناسی و معاونان که در گام های بعدی آزموده شد، زمینه توقف مذاکرات برای یک دوره بلند نه ماهه را فراهم آورد.
[این در حالی بود که مذاکرات مسقط به شدت از سوی سلطان و طرف آمریکایی پیگیری شده و از طرف ایران هم دکتر صالحی و.ا.خ و دکتر ولایتی مشاور رهبری موافق این مذاکرات بودند. تعلل و مخالفت جدی دکتر جلیلی من باب امیدواری به مذاکرات ۱+۵ باعث شد مذاکرات مسقط مسکوت بماند]

——

[در جریان مذاکرات استانبول ۱بهمن ۸۹]دکتر جلیلی دیدگاه های خود را نه با مخاطبان حاضر در نشست یعنی نمایندگان دولت های «۱+۵»، بلکه خطاب به «ملت ها» با خانم اشتون به عنوان نماینده عالی اتحادیه اروپایی در میان نهاد. اما مهم ترین موضوع جلسه «گفتگو با ملت ها»، کماکان «تبادل سوخت» بود.
…
طبیعی به نظر می رسید نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی که به نمایندگی از سوی اتحادیه، نیز پنج دولت عضو دائم شورای امنیت همراه با آلمان، به استانبول آمده بود، در آن میان نمی توانست درک کند “””چگونه موضوع تبادل سوخت را که در چهارچوب همکاری بین «ملت ها» از سوی دکتر جلیلی امکان پذیر دانسته شده را وی باید در سطح دولت ها پیگیری کند”””
از این رو در ساده ترین نگرش دریافت طرف های مذاکره کننده از موضع دکتر جلیلی آن شده بود که ایران اراده ای برای مذاکره ندارد. لذا خانم اشتون ناخرسندانه در گفتگوی رسانه ای بیان داشت:« ناامید شدم» و قراری برای گفتگوی های جدید هم گذاشته نشد.
این ادبیات اساب خشم دکتر جلیلی را فراهم آورد.

——

[در بهمن۹۱]دکتر صالحی نظارت خود را [در خصوص مذاکرات مسقط] چنین ابراز می دارد: طی ۱۰ سال گذشته چه کرده ایم؟ عقب رفته ای یا پیش رفته ایم؟ بحث هسته ای از زمان …
پس از پایان این سخنان است که دکتر احمدی نژاد به صورت خصوصی به وزیر امور خارجه وقت می گوید: این مسیر را دنبال نکنید زیرا کار دولت نیست. من جلوی شما را نمی گیرم اما «درازت می کنند».

——

پیشنهاد کشورهای ۱+۵ برای برگزاری جلسه در ژنو که به لحاظ بین المللی همواره یک شهر بی طرف در نظر گرفته می شد هم رد گردید، چرا که در اجلاس سال ۱۳۹۰، شورای حقوق بشر ملل متحد، دولت سوئیس به هواپیمای دکتر صالحی وزیر وقت ا.خ، به دلیل تحریم ها سوخت نداد و ایشان به ناچاربا هواپیمای دیگر ژنو را ترک کرد.

——

سفیر سوئیس در تهران در تاریخ ۲۶ف۹۲ طی ملاقاتی که با دکتر عراقچی، معاون وقت وزارت خارجه و عضو گروه مذاکره کننده داشت، مسائل نهان در ارزیابی طرف های غربی از مذاکرات انجام شده [درآلماتی۲] را چنین بازگو کرد: یکم، آنها از مذاکرات آلماتی۲ مایوس و سرخورده شده اند. دوم، مایل به ادامه مذاکرات هستند، اما تصور نمی کنند ایران آماده ی برخوردی سازنده با پیشنهادهای آنها باشد. سوم، در حال بررسی و ارزیابی فشارهای بیشتر سیاسی و اقتصادی هستند.

——

در حقیقت وقتی موضع ج.ا که «برای گفتگوی پیرامون غنی سازی ۲۰% شامل تولید، انباشت و … ما آمده مذاکره هستیم و مابه ازای آن شناسایی حق غنی سازی ایران و رفع تحریم های یک جانبه و شورای امنیت» توسط دکتر جلیلی در آلماتی ابراز شد، مردم و رسانه ها اصولا خبردار نشدند و خواصی هم که خبر داشتند، سکوت اختیار کردند.
اما پس از توافق برجام، موج تند انتقادات خود برای تنازل از دستاورد غنی سازی ۲۰% را تا سطح خیانت به کشور و نادیده انگاشتن کوشش جهادی مهندسان و دانشمندا هسته ای به کار گرفتند، در حالی که آن گونه گفته شد قبل از ورود دکتر ظریف و همراهانش به مذاکرات، موضوع ۲۰% به روایت پیش گفته آقای عباسی در کمیسیون ویژه برجام «ابزاری» برای مذاکره بود، که فروخته شده و ما به ازایی هم دریافت نشد.
در آلماتی دکتر جلیلی آمادگی برای مذاکره در خصوص غنی سازی ۲۰% را رسما اعلام کرده بود و موافقت با تعلیق غنی سازی ۲۰% هم در مذاکرات فنی استانبول به طرف های مذاکره کننده وعده داده شده بود.

——

[در مذاکرات مسقط۳] آقای برنز با اعتماد به نفس کامل از سوی ۱+۵ صحبت کرده و قول می داد.
به طور نمونه تعهد کرد که اتحادیه اروپا تحریم های جدید وضع نخواهد کرد، یا اینکه اروپا برخی تحریم های خود را تعلیق خواهد نمود. در طول مذاکره طرف آمریکایی برای یک بار هم این بیان را نداشت که در فلان مورد باید با شرکای خود در ۱+۵ مشورت کنند. اما به کرات و در موضوعات مختلف می گفتند باید نظر مشورتی واشنگتن را اخذ کنند یا اینکه باید بررسی شود چگونه می توان کنگره را راضی کرد.

——

همین وسواس در مورد برنامه ی هسته ای به عنوان محور اصلی مذاکرات است که در پایان منجر به نتایجی شد که دکتر صالحی بارها تاکید کردند: اگر ما می خواستیم یک برنامه ی معقول غنی سازی برای کشور تدوین کنیم که معقول و نه معیوب حرکت کند، همین قالب را داشتیم که هم غنی سازی و هم
لغو قطعنامه ها و هم حفظ اراک و فردو توامان محقق شود و غنی سازی در یک مسیر علمی و منطقی به حرکت پیش رونده ی خود ادامه دهد.

——

زمانی که هیئت ریاست جمهوری وارد نیویورک شد،[سفر اول روحانی به آمریکا] آقای خزاعی سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان ملل متحد،پیشنهاد آمریکایی ها مبنی بر ملاقات روسای جمهور دو طرف، دکتر روحانی و آقای اوباما،را منتقل کرد.
…
وقتی دکتر روحانی در جریان این پیشنهاد قرار گرفتند، ظاهرا حسب گفتگویی که پیش از سفر با م.م.رهبری داشتند، بیان کردند: من در صورتی ملاقات می کنم که نتیجه ی ملاقات این باشد که آقای اوباما اعلام کند غنی سازی ایران را به رسمیت می شناسیم.
…
آقای اوباما حاضر نشد اعلام کند «غنی سازی را پذیرفتم». این واقعیت نشان داد تا چه میزان ادعای پذیرفته شدن غنی سازی پیش از برجام غلط یا گمراه کننده بوده است.

—–

برای نخستین بار «برنامه ثریا» شبکه یک به تاریخ ۹۶/۱۰/۲۷ و سپس مستند «پایان بازی» با تاریخ ۱۴۰۰/۱/۳۰، که این آخری همزمان با مذاکرات بازگشت آمریکا به برجام از شبکه ۳ سیما پخش شد، ادعا می کنند «برجام» بر اساس طرحی که گروه بین المللی بحران در اردیبهشت ماه ۹۴، اراپه کرد، تدوین شده است.
دقت در جزئیات این پاورپوینت تهیه شده از سوی دکتر ظریف که ۸ ماه قبل از آن در ژنو[۱] ارائه شده بود و حتی پاورپوینتی که ۹ سال قبل از آن در پاریس عرضه گشت نشانه ی آشکاری است که اندیشه نخستین برجام و حتی پیکربندی و عبارت پردازی قالب اصلی آن طرح، حاصل کوشش دکتر ظریف بوده که در بالاترین سطوح کشور ماه ها قبل از گزارش گروه بین المللی بحران، چهارچوب و اجرای آن تصویب شده بود.

—–

پس از بررسی در دوایر ذیربط سازمان انرژی اتمی روشن شد که در دولت دکتر احمدی نژاد این تفاهم نانوشته میان مذاکره کنندگان وقت با آژانس شده بود که میزان مواد غنی شده ۲۰% از ۲۰۰ کیلوگرم تجاوز نکند و مازاد به اکسید، یعنی مرحله ی پیش از تبدیل به سوخت راکتور تهران تبدیل شود.
بدین ترتیب برای مسئولان امر آشکار شد مقامات مسئول در دولت گذشته برخلاف شعارهای داخلی، بدون دریافت هرگونه مابه ازایی، اجازه نداده بودند میزان مواد غنی شده ی ۲۰% ج.ا.ا از آستانه ی نگرانی غربی ها گذر کند.

——

در گذرگاه زمان، خیمه شب بازی دهر؛ با همه تلخی و شیرینی خود می گذرد؛ عشق ها می میرند، رنگ ها رنگ دگر می گیرند؛ و فقط خاطره هاست، که چه شیرین و چه تلخ؛ دست ناخورده به جا می ماند. مهدی اخوان ثالث

——

[جان کری در مذاکرات ژنو] شما می دانید که پذیرش غنی سازی ایران از سوی ما اقدامی بسیار بزرگ است. مطمئن باشید بعد از برگشتن به خانه ما را به خاطر دادنی غنی سازی به شما، خواهند کشت.

——

[قبل از شروع مذاکرات ژنو3 خانم اشتون در گفتگو با دکتر ظریف] خبر جالب وی در این دیدار آن بود که آقای کری با وزرای خارجه اروپایی صحبت کرده و آنها قول داده بودند که این مرحله بدون هماهنگی با او به ژنو نیایند تا دوباره «سیرک» راه بیندازند.

——

با پایان دولت روحانی و مذاکرات هسته ای، یکی از دغدغه ها و نگرانی های شخصی ام در این رابطه، عدم نوشتن چنین کتابی یا عدم انتشار آن بود. به محض مطلع شدن از انتشار کتاب دکتر ظریف، کتاب را تهیه و شروع به مطالعه کردم. در کتاب اول روایت های پیشین در دولت نهم و دهم به استناد دست اندرکاران سیاست خارجی آن دوره به صورت مستند و حتی در بسیاری موارد به صورت نقل قول مستقیم روایت شده است. در صورتی که کتاب خود دکتر روحانی را در دوره دبیری شورای امنیت ملی – امنیت ملی و دیپلماسی هسته ای – را خوانده باشید، روایتی پیوسته را در میابید که داستان پرنده ی هسته ای ایران از کجا شروع شده و به کجاها کشیده شد.

در بخش مذاکرات مسقط و ژنو، نویسندگان سعی کردند بسیاری از مطالب و جزیئات اتفاقات را بیان کنند اما این مقدار راضی کننده نبود و مطمئنا بخش زیادی از مطالب دارای طبقه بندی منتشر نشده است. ولی همین مقدار روند کلی جریانات تاثیر گذار بر فرایند مذاکره را به روشنی بیان می کند.

بخش جالب کتاب، نقل قول ها و فعالیت های دکتر صالحی در دوران وزارت خارجه بود. هر چند بشتر افراد ایشان را در قامت رئیس سازمان انرژی هسته ای می شناسند، ولی روایت های کتاب، نقش درخشان، فعال و بسیار موثر ایشان را در دوران وزارت خارجه به خوبی بیان کرده است. یک نکته ی کلیدی ولی کوتاه نیز از تاثیر گذاری بسیار زیاد علی لاریجانی، رئیس مجلس وقت گفته شده است که جا داشت بیشتر به آن پرداخته می شد. البته شاید در جلدهای بعدی بتوانیم از آن اطلاعات بیشتری به دست آوریم.